ALLAH’IN VARLIĞINA DAİR TASARIM ARGÜMANLARI

---

ALLAH’IN VARLIĞINA DAİR TASARIM ARGÜMANLARI

Tasarım argümanları, Allah’ın varlığına dair deneysel (ampirik) argümanlardır. Bu argümanlar, her zaman olmasa da, genellikle, akıllı tasarım ve Allah’ın varlığına en iyi örnek olarak delil teşkil eden dünyanın birçok deneysel özelliklerini tanımlamada kullanılmaktadırlar. Tasarımın amaç ve kavramları yakından ilişkili olduğu için, tasarım argümanları teleolojik argümanlar olarak da bilinmektedir. Bu argümanlar, Yunanca “amaç” veya “hedef” anlamına gelen “telos”u ihtiva etmektedir.

Tasarım argümanları genellikle maddi evrenin bazı deneysel özellik F sergilediğini öne süren bir öncüle (1); F’nin ikna edici bir akıllı tasarım veya bir amacın delili olduğunu öne süren (ya da neticelendiren) bir öncül (2) (ya da alt argüman) olduğuna; ve en iyi ya da olası en muhtemel izah olarak F’yi sergileyen, maddi evreni var eden ve kasten meydana getiren akıllı bir tasarımcının olduğu gerçeğini iddia eden bir öncüle (3) dayanmaktadır.

Tasarım argümanının birçok klasik ve günümüze ait örnekleri vardır. Bu makalede yedi farklı argüman ele alınacaktır. Klasik argümanlar arasında (1) Thomas Aquinas’ın Beş Yol’u; (2) basit benzerlik argümanı; (3) Paley’in saatçi argümanı ve (4) teistik evrim argümanı. Daha çağdaş argümanlar ise şunlardır: (5) indirgenemez biyokimyasal karmaşıklık argümanı (6) biyolojik bilgilerden gelen argüman ve (7) ince ayar argümanı.

İçindekiler

1. Tasarım Argümanının Klasik Yorumları

• a. Semavi Kaynaklar ve Aquinas’ın Beş Yolu
• b. Basit Benzerlik Argümanı
• c. Paley’in Saatçi Argümanı
• d. Teistik Evrim

2.Tasarım Argümanının Çağdaş Yorumları

• a. İndirgenemez Biyokimyasal Karmaşıklık Argümanı
• b. Biyolojik Bilgilerden Gelen Argüman
• c. İnce Ayar Argümanı
  • i. Şüpheli Olasılıksızlık Argümanı
  • ii. Doğrulayıcı Argüman

3.Tasarım Çıkarımlarının Bilimsel Olarak Meşru Kullanımları

4.Kaynakça ve İlave Okuma

1. Tasarım Argümanının Klasik Yorumları

a. Semavi Kaynaklar ve Aquinas’ın Beş Yolu

Semavi dinlerin her birinin kutsal yazıları, dünyada ilahi bir tasarımın kanıtı olduğunu ortaya koyan bir dil kullanmaktadır. Hem Yahudiliğin hem de Hrisyanlığın kutsal kitabı olan Eski Ahit’in 19:1 Mezmurunda “Gökler Tanrı’nın görkemini ilan eder ve gök kubbe ellerinin eserini gösteriyor” şeklinde ifade edilmektedir. Benzer bir şekilde Yeni Ahit’in Romalılar 1:19-21 bölümünde

19 Çünkü Tanrı’ya dair bilinen ne varsa, açık ve nettir; Tanrı hepsini onlara göstermiştir. 20 Dünyanın yaratılışından beri, görünmüyor olsa da Tanrı’nın ebedi gücü ve ilahi doğası O’nun yaptıklarıyla anlaşılmakta, açıkça görülmektedir. Bu nedenle mazeretleri yoktur.

şeklinde ifade edilmektedir. Ayrıca, Kuran-ı Kerim Lokman Suresi 20. Ayet-i kerimesinde;

“Allah’ın, göklerde ve yerdeki (nice varlık ve imkânları) sizin emrinize verdiğini, nimetlerini açık ve gizli olarak size bolca ihsan ettiğini görmediniz mi?…”

diye sormaktadır. Bu ayet ve satırlar, dünyanın tabiatının veya özelliklerinin Allah’ın en güzel şekilde yapmış olduğu mahiyeti tüm ayrıntılarıyla ifade etmezken, her biri dünyanın bu tür özellikler sergilediğini ve bu durumun makul ve dürüst bir kişi tarafından kolaylıkla fark edilebileceğini varsaymaktadır.

Belki de tasarım argümanı felsefi açıdan en erken ve özenli örneği için St. Thomas Aquinas’a borçludur. Aquinas’ın Beş Yolu’na göre:

Doğadaki cisimler gibi bilgiden yoksun şeylerin bir amaç doğrultusunda hareket ettiklerini görüyoruz ve bu, en iyi sonucu elde etmek için daima ya da sıklıkla aynı şekilde hareket etmelerinden anlaşılmaktadır. Dolayısıyla, amaçlarına tesadüfen değil, tasarlanmış ve kasti bir şekilde ulaştıkları açıktır. Bir okun okçu tarafından yönlendirilmesi gibi onlara bu bilgiyi ve aklı veren birisi olmadığı müddetçe, bilgiden yoksun olan cisimler bir amaç doğrultusunda hareket edemezler. Bu sebeple, doğadaki tüm cisimleri bir amaç doğrultusunda yönlendiren bir akıl vardır ve biz bu akla Tanrı diyoruz. (Aquinas, Summa Theologica, 3.Madde, 2.Soru)

Aquinas’ın argüman örneğinde amaç ve süreç izahlarının çok güçlü bir iddiaya dayandığını belirtmek gerekir. Herhangi bir amaca yönelik düzenin veya sürecin varlığı, mantıksal bir mesele olarak bu düzeni veya süreci amaç doğrultusunda yönlendiren bir aklın varlığı ile açıklanabilir. Aquinas’ın görüşüne göre, doğadaki tüm cisimlerin hareketleri bir sebebe dayanan, en azından cismin muhafaza edilmesi için belirli bir amaç doğrultusunda yönlendirilmektedir. Bu hareketler yalnızca akıllı bir varlık ile izah edilebilir. Bu nedenle, ampirik bir gerçek olarak, doğadaki cisimlerin hareketlerinin bir amaç doğrultusunda yönlendirilmeleri müsteid bir ilahın var olduğunu göstermektedir.

Ancak bu önemli sav, evrimsel bir açıklama olasılığıyla çürütülmüş görünüyor. Darwinci açıklama tutarlıysa (yani, doğrunun aksine çelişkili değilse) öyleyse bu, dünyadaki canlı varlıkların faaliyetlerinin amaç yönelimliliğinin nasıl ortaya çıkmış olabileceğine dair mantıksal olarak olası bir açıklama sağlar. Bu açıklamaya göre, bu tür hareketler, rastgele genetik mutasyonların uyum değerleri için doğal olarak seçildiği bir süreç yoluyla evrim geçirmektedir. Uygunluğu kuvvetlendiren süreç yürüten bir sistem geliştirmiş olan organizmalar, bu tür sistemleri evrimleştirmemiş organizmalardan daha fazla hayatta kalma ve diğer eylemleri eşit olacak şekilde yavru bırakma eğilimindedir. Eğer bu açıklama doğru ise, Aquinas’ın “bilgiyi ve aklı veren birisi olmadığı müddetçe, bilgiden yoksun olan her şey bir amaç doğrultusunda hareket edemez.” düşüncesinde yanlış olduğunu gösterir.

b. Basit Benzerlik Argümanı

Tasarım argümanının bir sonraki önemli örneği 17. ve 18. Yüzyıllarda gelmiştir. Çağdaş akıllı tasarım hareketi tarafından benimsenen bir stratejiyi takip eden John Ray, Richard Bentley ve William Derham, müsteid bir İlah’ın varlığını tartışmak için 16. ve 17. Yüzyılın bilimsel keşiflerinden yararlandılar. Örneğin William Derham, kuşların görüşünde, kulak zarında, göz yuvasında ve sindirim sisteminde akıllı tasarımın kanıtlarını gördü. Richard Bentley, Newton’un yerçekimi yasasını keşfinde akıllı tasarımın kanıtlarını gördü. Bu düşünürlerin her birinin, Tanrı’nın varlığına ilişkin bilimsel temelli argümanlar sunmaya çalışması dikkat çekicidir. David Hume, bu argümanların en ünlü eleştirmeni. Ünlü eseri Doğal Din Üstüne Söyleşiler ‘in II. Bölümünde Hume, argümanı şu şekilde formüle eder:

Dünyaya şöyle bir bakın, tümünü de her bir parçasını da düşünün: onun bir tek büyük makineden başka bir şey olmadığını anlayacaksınız, bu makine sonsuz sayıda daha küçük makinelere bölünmüştür, bunların her birinin de daha küçük makinelere bölünmesi gide gide insan duyu ve yetilerinin izleyebileceği ve açıklayabileceği ölçünün ötesine varır. Bütün bu çeşitli makineler ve hatta en küçük parçaları bile, bir kez olsun onları derin derin düşünen bütün insanları hayranlığa salan bir dakiklikle birbirlerine uyarlanmıştır. Doğanın tümünde, araçların amaçlara pek ilginç bir biçimde uygun olması, insan aklının, insan tasarımının, düşüncesinin, bilgeliğinin ve zekasının ürünlerine -onları çok aşmakla birlikte- tıpkısı tıpkısına benzemektedir. Onun için, etkiler birbirlerine benzediğine göre, andırışmanın bütün kuralları uyarınca, bu bizi, nedenlerin de birbirlerine benzediği ve Doğayı Yaradanın -yaptığı işin görkemiyle orantılı olarak çok daha büyük yetilere sahip bulunmakla birlikte- insanların zihnine oldukça benzediği çıkarımını yapmaya götürür. Bu a posteriori kanıtlamayla ve yalnızca bununla, hem Tanrısal bir varlığın olduğunu, hem de onun insan zihin ve zekasına benzerliğini bir çırpıda göstermiş oluyoruz. (Çeviren Mete Tunçay, İmge Kitabevi Yayınları, David Hume Din Üstüne)

Bu tahlilde dünya, insanoğlunun ürettiği en karmaşık eserlere çok benzediği için, dünyayı yaratan zeki bir tasarımcının varlığını “benzerliğin tüm kurallarına göre” çıkarabiliriz. Saati yapan bir ustası olduğu gibi, evreni yaratan da bir yaratıcı vardır.

Bu paragrafta ifade edildiği gibi, argüman, aşağıda belirtilen yapı ile benzerlikten (analoji) gelen dolambaçsız bir argümandır:

• 1. Maddi evren, insanoğlunun tasarım sunan akıllı ürünlerine benzemektedir.
• 2. İnsanoğlunun yapmış olduğu herhangi bir şeydeki tasarım, zeki bir varlık tarafından yapılmış olmanın etkisiyledir.
• 3. Benzer etkilerin benzer sebepleri olur.
• 4. Bu nedenle maddi evrendeki tasarımlar, müsteid bir yaratıcı tarafından yapılmış olmanın etkisiyledir.

Hume argümanı iki temel gerekçeyle eleştirir. Birincisi, Hume, maddi evren ile herhangi bir insan eseri arasındaki benzerliği reddeder. Hume’un ilgili analoji kuralında belirttiği gibi, “En azından nereye giderseniz gidin, vakaların benzerliğinden, kanıtları orantılı bir şekilde azaltırsınız; sonunda bu çok zayıf bir benzerliğe gelir ve bu da açık bir şekilde hata ve belirsizliğe neden olabilir” (Hume, Diyaloglar, Bölüm II). Hume daha sonra vakaların, benzer nedenlere sahip etkiler gibi oldukları sonucuna varmak için farklı olduklarını iddia etmeye devam ediyor:

Eğer bir ev görürsek,… kesinlikle bir mimarı ya da inşaatçısı olduğu sonucuna varırız çünkü bu, tam da bu neden türünden yola çıkmayı tecrübe ettiğimiz etki türüdür. Fakat tabii ki, evrenin bir eve benzediğini, aynı kesinlikle benzer bir çıkarım yapabileceğimizi, ya da bu analojinin bütün ve mükemmel olduğunu kabul etmeyeceksiniz. (Hume, Diyaloglar, Bölüm II).

Bu analoji başarısız olduğu için, Hume, herhangi belirli maddi dünyanın nedenleriyle ilgili herhangi a posteriori (deneyden sonra gelen) iddiasını haklı çıkarmak için maddi dünyaların yaratılışı hakkında tecrübeye sahip olmamıza ihtiyaç duyduğumuzu iddia eder; çünkü açıkça böyle bir tecrübeden, bu maddi dünyanın akıllı bir sebebe sahip olduğu iddiası için yeterli gerekçeden yoksunuz.

İkincisi, Hume şunu söyler, eğer bu maddi dünya ile insanın eserleri arasında bir benzerlik olsa bile bu benzer sebeplerin olduğu düşüncesini haklı çıkarır, mükemmel bir Tanrı’nın varlığı ve yaratılmış bir dünya düşüncesini haklı göstermez. Örneğin, evrenin yaratıcısının tamamen zeki ya da tamamen iyi olduğu çıkarımını temin edecek hiçbir şey yoktur. Aslında, Hume bir tanrı olduğunu bile düşünmeyi haklı çıkaracak bir şey olmadığını iddia eder: “Tanrı’nın birliğini kanıtlamak için hipotezinizden ortaya koyduğunuz bir argümanın gölgesi nedir? Çok sayıda adam bir ev ya da gemi inşaatına katılır, bir şehri kurarken, bir devletin çerçevesini çizerken; niçin bir dünyayı tasarlama ve çerçevelemede birden fazla tanrı bir araya gelmiyor?” (Hume Diyaloglar, Part V)

c. Paley’in Saatçi Argümanı

Sık sık basit benzerlik argümanıyla karıştırılmasına rağmen, saatçi argüman Hume’un dünyalar ve eserler arasındaki analojiye olan itirazdan kaçınmaya çalışan daha gelişmiş bir tasarım argümanıdır. Maddi dünya ile bazı insan eserleri arasında bir benzerlik olduğunu iddia etmek yerine, Paley’in argümanı akıllı tasarımın güvenilir bir göstergesi olarak neyin gerekli olduğunu belirleyerek ilerler:

Yerde bir saat bulduğumu farz edin, ve o saatin nasıl yerde olduğu sorgulanmalıdır, daha önce verdiğim cevabı hiç düşünmemeliyim, o saat her zaman orada olabilirdi. Yine de bu cevap niçin saate olduğu kadar [herhangi bir] taşa [yerde duran taş] hizmet etmiyor?… Bu nedenle, ve bundan başkası için; bir diğer değişle, farklı parçalar olduklarından farklı bir şekilde şekillendirilmişse, olduklarından farklı bir boyutta ise, veya başka bir şekilde ya da yerleştirildikleri sıraya göre yerleştirilmişse, ya mekanizmada hiçbir hareket yapılmazdı yahut şu anda hizmet ettiği kullanıma cevap vermemiş olurdu (Paley 1867, 1).

Akıllı bir tasarımın güvenilir göstergesi olan saatin iki özelliği vardır. Birincisi, akıllı üstlenicinin kıymetli olarak saydığı bazı fonksiyonları uygular; saat zamanı tutma işlevini yerine getirir, akıllı bir üstlenici için kıymetli bir şeydir bu. İkincisi, eğer saatin parçaları farklı bir boyutta olsaydı veya farklı bir şekilde düzenlenmiş olsaydı, o işlevini yerine getiremezdi; bir saatin zamanı tutma kabiliyeti parçaları sebebiyle, kesin şekle, boyuta ve düzenlemeye bağlıdır çünkü bazı akıllı üstleniciler onu bu özelliklere göre tasarlamıştır. Birlikte ele alındıklarında, bu iki özellik, saate, akıllı tasarımcılara sahip nesneleri olmayan nesnelerden güvenilir bir şekilde ayıran karmaşık bir işlev kazandırır.

Paley daha sonra maddi dünyanın bir saat gibi aynı karmaşıklık türünü gösterdiğini iddia eder:

Saatte var olan düzeneğin her göstergesi, tasarımının her tezahürü doğanın işleyişinde de mevcuttur; doğa tarafında daha büyük ve daha fazla olma farkıyla, tüm hesaplamaları aşan bir şekilde. Demek istediğim, doğanın düzeneği mekanizmasının karmaşıklığı, inceliği ve ilgisi bakımında sanatın düzeneğini aşar; ve dahası, eğer mümkünse sayı ve çeşitlilik açısından onların ötesine geçerlar; yine de birçok durumda, insanın ustalığının en mükemmel üretimlerinden daha az aşikar olması bakımından mekanik, düzenek sahibi, uyumlu ya da görevlerine uygun değillerdir (Paley 1867, 13).

Doğanın işleyişi karmaşık bir işlevselliğe sahip olduğu için, akıllı tasarımın güvenilir bir göstergesi, biz bu işleyişleri bu özelliği örneklendirmek için onları tasarlayan akıllı bir üstlenici tarafından yaratıldığı sonucunu haklı olarak çıkarabiliriz.

Paley’in saatçi argümanı, Hume’un doğanın eserleri ve insan eserleri benzer nedenlere sahip olduğu etkenler gibi oldukları sonucuna varamayacak kadar farklı oldukları yönündeki eleştirisine karşı tamamen savunmasız değildir. Analojiden gelen argümanın aksine Paley’in argümanı, kıyasın nesneleri arasında genel bir benzerlik olduğunu iddia eden bir öncüle dayanmaz. Paley’in argümanı için önemli olan, doğanın eserleri ve insan eserlerinin tasarımını güvenilir bir şekilde gösteren belirli bir özelliğe sahip olmasıdır. Ne kadar farklı olursa olsun herhangi bir belirli doğal nesne aksi takdirde bir saatten olabilir, her iki nesne de akıllı bir tasarımcı tarafından yapıldığı sonucuna varmayı temin eden bir tür işlevsel karmaşıklığı sergiler.

Bununla birlikte Paley’in argüman yorumunu, Charles Darwin’in karmaşık organizmalar için rekabet eden açıklamasıyla çürütüldüğü düşünülür. Darwin Türlerin Kökeninde, çok daha karmaşık biyolojik organizmaların daha basit organizmalardan milyonlarca yıl boyunca, doğal seçilim süreciyle yavaş yavaş evrimleştiğini iddia etmiştir. Julian Huxley’in de bu sürecin mantığını tanımladığı gibi:

Evrim Süreci canlı maddenin temel özelliğinden aniden ve otomatik olarak ortaya çıkar -yani, kendini kopyalar, fakat bazen meydana gelen hatalarla birlikte. Kendini kopyalama çoğalmaya ve rekabete yol açar; kendi kendini kopyalamadaki hatalar mutasyon olarak adlandırdığımız şeydir ve mutasyonlar kaçınılmaz olarak sahiplerine farklı derecelerde avantaj ve dezavantaj sağlayacaklardır. Netice, nesiller boyu farklı farklı üremeler olması olacaktır -bir diğer değişle doğal seçilim (Huxley 1953, 4).

Zamanla, bir organizmadaki genetik materyalin kopyalanması, organizmanın yavrularında yeni özellikler ortaya çıkaran mutasyonlarla sonuçlanır. Bazen bu yeni özellikler, varlığın hayatta kalma olasılığı açısından o kadar elverişsizdir ki bu özelliklere sahip varlıklar yavaş yavaş ölür; fakat bazen bu özellikler sahiplerine onlara sahip olmayanları öldüren koşullarda hayatta kalma olanağı sağlar. Eğer özellik yeterince elverişli ise sadece bu özelliğe sahip türlerin üyeleri hayatta kalır. Bu doğal süreçle, işlevsel karmaşık organizmalar ilkel basit organizmalardan milyonlarca yıl boyunca evrimleşirler.

Günümüz biyoloğu, Richard Dawkins (1986), sürecin mantığının Darwinci açıklamayı tasarım açıklamasından önemli ölçüde daha olası kıldığını göstermek için bir programlama problemi kullanır. Dawkins aşağıdaki karakter dizisini oluşturmak için bir bilgisayarın programlanabileceği iki yöntem üzerinde durmaktadır: SANKİ BİR GELİNCİK GİBİDİR. İlk program her çalıştırıldığında rastgele 28 karakterlik yeni bir dizi üretir; program her seferinde yeniden çalıştırıldığından, “tek adımlı bir seçim sürecini” içerir. Herhangi bir denemede hedef diziyi rastgele oluşturma olasılığı 2728 (yani, dizideki 28 pozisyonun her biri için 27 karakter seçilir), bu da yaklaşık 1’deki miktarlardır (10,000 x 1,000,0006). Sonsuza kadar çalışan bir bilgisayar nihayetinde diziyi üretirken, Dawkins bunun 1,000,0005 yıl alacağını tahmin eder—bu evrenin varlığından 1,000,0003 yıl daha uzundur. Açıkça belli olduğu gibi, “tek adımlı bir seçim süreci” gibi bir mekanizma vasıtasıyla sayıları seçen bir program, hedefe ulaşmada çok düşük bir olasılığa sahiptir.

İkinci program bir “kümülatif adımlı seçim mekanizması” içerir. Rastgele 28 karakterlik bir harf ile boşluk dizisi oluşturarak ve daha sonra bu diziden “cinsler” aşağıdaki yol ile başlar. Belirli bir süre için, kendi kopyalarını üretir; kopyaların çoğu diziyi mükemmel bir şekilde kopyalar, fakat bazı kopyalarda hata vardır (veya mutasyonlar). bu sürenin sonunda, tüm dizileri hedef dizi olan SANKİ BİR GELİNCİK GİBİDİR ile karşılaştırır ve ona en çok benzeyen diziyi korur. Örneğin, ikinci sırada A’ye sahip bir dizi, ikinci sırada bir Q’ya sahip olması dışında birinci birinciye benzeyen bir diziye daha çok benzemektedir. Daha sonra tamamen aynı yöntemle bu yeni diziden cinsler üretmeye başlar. Her denemede yeniden başlayan birinci programın aksine, ikinci program hedefe en yakın diziden çoğalırken programa art arda yaklaşarak önceki adımların üzerinde inşa edilir. Programın bu özelliği diziye ulaşma olasılığını o kadar arttırır ki bu programı çalıştıran bilgisayar yaklaşık yarım saat süren 43 üretim sonra hedef diziyi vurur.

Paley’in saatçi argümanındaki problem, Dawkin’in belirttiği gibi, yanlış bir şekilde diğer tüm muhtemel rakip açıklamaların bir tasarım çıkarımını gerektirecek kadar yeterince olanaksız olduğunu varsaymasıdır. Bu tamamen rastgele tek adımlı seçim mekanizmalarına dayanan açıklamalar için doğru olabilir, Darwinist açıklamalar için doğru değildir. Huxley’in süreçle ilgili açıklamasından anlaşılacağı gibi, Darwinist evrim genel yapı olarak ikinci bilgisayar programına daha çok benzeyen kümülatif aşamalı bir seçim yöntemidir. Neticede, çok çeşitli koşullarda hayatta kalabilen işlevsel karmaşık organizmaların evrimleşmesinin olasılığı tasarım açıklamasının olasılığını aşacak derecede artar.

d. Teistik Evrim

Pek çok teist “mikroevrim” in (yani, türlerin içinde meydana gelen evrim, penisiline dirençli bakterilerin evrimi gibi) meydana gelmesini kabul eden ancak “makroevrim” i (yani, farklı bir türden evrimleşen tür) reddeden yaratılışçılardır, bazı teistler evrim teorisini teizmle ve kendi mezhepsel dini taahhütleri ile tutarlı olarak kabul ederler. Ancak böyle düşünürler, evrim sürecinin maksatlı niteliğini açıklamak için Tanrı’nın varlığının gerekli olduğunu sık sık iddia ederler. Yukarıdaki kümülatif adım bilgisayar programının maksatlı niteliğinin en iyi akıllı tasarımla açıklanması gibi, doğal seçilimin maksatlı niteliği de en iyi akıllı tasarımla açıklanabilir.

Böyle bir iddiada bulunduğu bilinen ilk teist Frederick Robert Tennant’dır. Konuyu Felsefi Teoloji’nin 2. Cildinde belirttiği gibi, “dünyanın, bir yaşam, akıl ve ahlak tiyatrosunu oluşturduğu iç içe geçmiş çok sayıda uyarlama, mantıklı bir şekilde bir mekanizmanın ya da kör biçimlendirici gücün bir sonucu olarak veyahut bir şekilde sadece maksatlı akıl olarak kabul edilemez” (Tennant 1928-30, 121). Gerçekte, bu etkili hareket, işlevsel olarak karmaşık organizmaların varlığından değil , evrim sürecinin kendisinin maksatlı niteliğinden kaynaklanmaktadır. Evrim, bu cevap çizgisinde, müsteid bir İlah tarafından yönlendirilir.

2. Tasarım Argümanının Çağdaş Yorumları

Tasarım argümanlarının genel olarak çağdaş yorumları, dünyadaki tasarım kanıtların tespiti için daha gelişmiş bir stratejiyi ifade etmeye çalışmaktadır. Bu versiyonlar genelde üç ana unsur içerir -her zaman açıkça ifade edilmese de. İlk olarak, bu argümanlar -tasarımın güvenilir bir işareti olarak- P’nin bazı özelliklerini şöyle tanımlamışlardır: P’de tasarımsal bir argüman, tesadüfi süreçlere dayanan herhangi bir açıklamadan çok daha olasıdır. İkinci olarak, dünyanın bazı özellikleri veya bütün özellikleri P’yi gösterir ve üçüncü olarak ise tasarımsal argümanın, yüksek bir ihtimalle doğru olduğu sonucuna varmışlardır.

Bununla birlikte, bahsedeceğimiz gibi, tasarım çıkarımlarının çağdaş olan bütün versiyonları hemen hemen aynı itirazlara karşı savunmasız görünmektedir. Bu argümanlardaki her bir tasarım çıkarımı, akla yatkın deneysel kullanımlara sahipken, bu kullanımlar sadece ilgili olay, varlık veya mülkiyeti meydana getirebilen akıllı üstlenici, inanmak için güçlü öncül sebebin olduğu bağlamlarda ortaya çıkar. Fakat, Tanrı’nın varlığı hakkında söz konusu olan şey, böyle bir varlığın varoluşu olduğundan dolayı, tasarım argümanlar tek başlarına Tanrı’nın varlığı hakkında olan argümanlara karşı duramaz olarak görülmektedir.

a. İndirgenemez Biyokimyasal Karmaşıklık Argümanı

Tasarım teorisyenleri, herhangi bir şey tarafından örneklendirilebilen iki farklı karışıklıktan bahseder. William Dembski’nin de bu ayrımı tanımladığı gibi: Eğer bir sistemin unsurları sırasıyla düzenlenebilirse bu unsurların sıra sıra kaybolması bile asla tam bir işlev kaybına yol açmaz ve bu sistem veya yapı, kümülatif bir kompleks (cumulatively complex) olarak adlandırılır. Eğer bir yapı birbiriyle ilişkili birçok bölümden meydana gelirse tek bir parçanın çıkarılması bile bütün işlevi yok eder ve bu da indirgenemez bir karmaşıklık sistemi (irreducibly complex) veya yapısı olarak karşımıza çıkar (Dembski 1999, 147). Bir şehir, kümülatif bir komplekstir çünkü bu şehirden insanların, hizmetlerin ve binaların sırasıyla kaldırılması tam bir işlev kaybına yol açmaz fakat bu durumun aksine, bir fare kapanı indirgenemez karmaşıklıktır çünkü içinden tek bir parçayı kaldırmak bile onun bütün işlevini kaybetmesine neden olacaktır.

Uzantılar “dynein” denen bir proteine sahiptir; dynein hücredeki motor görevini yapar ve mekanik bir güç oluşturur) hepsi düzenlenip yapılandırılmadıkça işlevini tam olarak yerine getiremez; sistemden herhangi bir bileşeni kaldırın, görevini yerine getiremeyecektir. Benzer şekilde; kan, pıhtılaşması gerektiğinde K vitamini ve antihemofilik faktör eksikse görevini yapamaz. Buna göre her iki sistem de kümülatif kompleksten ziyade indirgenemez komplekstir.

Behe’ye göre, İndirgenemez Karmaşıklık sistemlerinin evrimleşmiş olma ihtimali, Darvinci yaklaşımın İndirgenemez Biyokimyasal Karmaşıklık açıklaması olarak göz ardı edilecek kadar düşüktür.

Bir indirgenemez karmaşıklık sistemi küçük ve art arda gelen değişikliklerle üretilemez çünkü bu sistemin eksik olan parçasının herhangi bir öncüsü, tanımı gereği işlevsel değildir. Doğal seçilim zaten çalışan bir sistemi seçeceğinden, eğer bir biyolojik sistem kademeli olarak üretilemezse, doğal seçilimin üzerinde hareket edeceği herhangi bir şeye sahip olabilmesi için tek seferde entegre bir birim olarak ortaya çıkması gerekir (Behe 1996, 39; eklenen nokta).

Örneğin, bir öncül-kirpikçik (yani, kirpikçiğin parçalarından en az birini içermeyen) adaptif değere sahip bir kirpikçiğin işlevini yerine getiremez, eksikli – kirpikçiğe sahip olmayan organizmalar, sahip olanlara göre daha fazla “Hayatta kalmaya uygundur”. Tesadüf odaklı evrimsel süreçler, öncülü olan organizmaları seçmeyeceğinden, akıllı tasarım tamamen işlevsel kirpikçikli organizmaların varlığı için daha iyi bir açıklamadır.

Behe, sonucunu kategorik terimlerle ifade etse de (yani, indirgenemez karmaşık sistemler “aşamalı olarak üretilemez”), daha iyimser bir şekilde, yalnızca indirgenemez karmaşık sistemlerinin aşamalı olarak üretme olasılığının, çok küçük olduğunu iddia ettiği şeklinde yorumlamaktadır. Sonucun (ve argümanın) daha güçlü hali, yanlış bir şekilde, Darwinci teorinin, tamamen işlevsel bir sistemin her öncüsünün organizmayı hayatta kalmaya daha uygun hale getiren bazı işlevleri yerine getirmesi gerektiğini ima ettiğini varsayar. Diyelim ki, tamamen işlevsel bir kirpikçiğin öncüsü olan organizmalar, onsuz olacaklarından daha sağlıklı değillerdir, ancak Darwinci teoride bunların zorunlu olarak daha az uygun olduklarını ima eden hiçbir şey yoktur. Bu nedenle, Darwinci teoriye göre, tamamen işlevsel bir kirpik olan bir dizi organizmanın, tamamen işlevsel kirpiklere sahip bir dizi organizmaya dönüşmesinin mantıksal veya nomolojik olarak imkansız olduğunu düşünmek için hiçbir neden yoktur. Buna göre, indirgenemez biyokimyasal karmaşıklık argümanı, böylesi bir karmaşıklığın tasarım açıklamasının evrimsel açıklamadan daha olası olduğunu gösterdiği için daha makul bir şekilde yorumlanır.

Yine de bu ılımlı yorumlama sorunludur. Birincisi, tasarım açıklamasının olasılığının, indirgenemez karmaşıklık sistemini geliştirme olasılığından daha yüksek olduğunu düşünmek için elimizde yeterince güçlü olmayan az neden var. Eğer, bir öncüye sahip olan indirgenemez karmaşıklık, organizmaları hayatta kalması için en uygun hale getirmiyorsa, öncülü olan bir organizma alt türünün yaşama ve çoğalma ihtimali ile öncülsüz olan organizmaların yaşama ve çoğalma ihtimalı aynı olur. Bu durumda bu alt türlerin gelişmeye devam edeceği, yavrularını terk edeceği ve evrimleşeceği olasılığı alışılmadık derecede küçük değildir. İkincisi, belirli bir türden akıllı üstlenicilerin karmaşık bir sistemde işlevsel değeri tek başına göreceği (veya görmesi gerektiği) iddiası, herhangi bir belirli nedensel açıklamanın olasılığı hakkında çok az şey söyler. Bu iddia, doğru nedensel yeteneklere sahip akıllı üstlenicilerin bu tür sistemleri meydana getirmek için bir nedeni olduğunu ima etse de bu iddia, bize doğru nedensel yetkilere sahip akıllı üstlenicilerin bu tür sistemleri ortaya çıkarmasının muhtemel olup olmadığı hakkında belirli hiçbir şey söylemez -çünkü bize böyle üstlenicilerin var olma ihtimali hakkında hiçbir şey söylemiyor. Bir mantık problemi olarak, aslolan şudur: bir özelliğe sahip bazı mevcut olan şeyler indirgenemez karmaşıklıktır, aksi halde; bu, kendi başına kendi varoluşunun var olma ihtimali hakkında hiçbir şey söylemeyen, belirli özelliklere sahip, değerli, üstün bir varlıktır.

Buna göre, Behe’nin inandığı gibi, öncül-alt türlerin hayatta kalma ihtimalinin “kaybolacak kadar küçük” olduğunu bilsek bile, olasılık temelli bir tasarım açıklaması çıkarırken haklı olmazdık. Tasarım açıklamasının, “kaybolacak kadar küçük” olasılığın açıklamasından daha olası olduğunu anlamak amacıyla düşünmek; tasarım açıklamasının ihtimalinin gözden kaybolacak kadar küçük olmadığı için bazı nedenlere ihtiyacımızın olduğunu gösterir. Aslında problem, karmaşık bir sistemin, doğru yeteneklere sahip akıllı bir üstlenici tarafından değerlendirilecek bazı özelliklere sahip olduğu iddiası, kendi başına, basitçe böyle bir üstlenicinin var olma ve o sistemin varlığını meydana getirme olasılığının kaybolacak kadar küçük olmadığı sonucunu haklı çıkarmaz. Üstlenicilerin var olma olasılığı hakkındaki ek bilgilerin eksikliğinde, indirgenemez biyokimyasal karmaşıklık açıklaması olarak tasarımı meşru bir şekilde açıklayamayız.

b. Biyolojik Bilgilerden Gelen Argüman

İndirgenemez biyokimyasal karmaşıklıktan bahsederken, karmaşık sistemlerin ve organizmaların evrimleşme ihtimaline ya da daha basit sistemlere ve organizmalara odaklanılıyordu, bu argüman ise ilk olarak canlı organizma üretme problemine yoğunlaşır. Darwinci teorisyenler, basit hayatlı ilkel organizmaların nasıl daha karmaşık organizmalar haline geldiğini açıklamayı amaçlarlar. Biyolojik bilgi argümanı ise hiçbir canlı organizma barındırmayan dünyanın, nasıl içinde canlı organizmalar olan bir dünya haline geldiği ile ilgilenir. Yani bu argümanın konusu daha çok ilk yaşam formlarının açıklamalarıdır.

Naturalistik bir bakış açısına göre, hayatın kökenini açıklamada iki ayrı problem vardır. ilk açıklama; bir dizi inorganik maddenin her canlının yapı taşı olan amino asitleri üretmek için nasıl birleşeceğidir. İkincisi, DNA moleküllerini oluşturan nükleotid dizileri tarafından ifade edilen bilginin kökenini açıklamaktır. Dört nükleotitin kusursuz düzeni, adenin, tiamin, guanin ve sitozin (kısaca A, T, G, C) canlı bir hücrede meydana gelen işlemleri belirler ve dolayısıyla temsil edilen (veya somutlaştırılan) bilgi olarak nitelendirilir. Stephen C. Meyer’in de parmak bastığı gibi “sadece bir dilde yazılan alfabedeki harfler, belirli bir mesaji sıralarına bağlı olarak iletebilir aynı şekilde nükleotitlerin sıraları da bunu yapar ya da DNA molekülündeki bazlar hücre içinde protein sentezini yönlendiren kesin biyokimyasal talimatlar iletir ”(Meyer 1998, 526).

Biyolojik bilgi argümanı, bu problemlerin sadece ikincisiyle ilgilenmiştir. Argüman, özellikle biyolojik bilginin kaynağı için dört potansiyel bilgiyi değerlendirmeye çalışır. 1- tesadüf, 2- doğal seçilimin prebiyotik formu, 3- kimyasal gereklilik, 4- akıllı tasarım. Bu argüman, akıllı tasarımı DNA, RNA ve proteinler gibi büyük biyomakromoleküllerde mevcut olan en olası açıklama olarak sonuçlandırır.

Bu argüman şöyle ilerler: prebiyotik doğal seçilim ve kimyasal gereklilik mantıksal bir problem olarak biyolojik bilginin kaynağını açıklayamaz. Prebiyotik doğal seçilimin teorileri sorunludur çünkü açıklamaya çalıştıkları özelliği doğru olmayan bir şekilde varsayarlar. Bu açıklamalar, yaşamayan en karmaşık moleküllerin en az karmaşık olanlardan daha etkili bir şekilde üretileceğini iddia ederek ilerler. Fakat bunu yaparken onlar, yaşamayan kimyasalların kusursuz bir şekilde yaşayan organizmalarda biyolojik bilginin açıklamaya ihtiyaç duyduğu çoğalma mekanizması türünün örneklendirdiğini varsayarlar. Varolmayan organizmaların nasıl üreyeceği gibi bazı tür açıklamaların yokluğunda prebiyotik seçilimlerin teorileri başarısız olur.

Kimyasal gereklilik teorileri problemlidir çünkü bunlar, en fazla bilgiyi temsil edemeyen çokça tekrarlayan sıralı dizilerin geliştirilmesini açıklayabilir. Kimyasal gerekliliği içeren süreçler oldukça düzenli ve özellik olarak öngörülebilir olduğundan, sadece yüksek oranda tekrar eden “harf” dizileri üretebilirler. Örneğin kimyasal gereklilik muhtemelen babababab gibi bi diziyi açıklayabilirken “Ev yanıyor” gibi belirli ancak son derece düzensiz dizileri açıklayamıyor. Sorun şu ki, ilki gibi oldukça tekrarlayan diziler, bilgiyi ifade etmek için yeterince karmaşık ve çeşitli değil. Yani kimyasal gereklilik nükleotit harfler arasındaki düzeni açıklayabiliyor fakat bilgiyi ifade edebilen bir dizinin periyodik olmayan, yüksek oranda belirlenmiş karmaşıklığını açıklamak için mantıksal olarak ihtiyaç duyulan kaynaklardan eksik kalıyor.

En sonunda, bu durum, biyolojik bilginin mantıksal olarak açıklamalarını geriye sadece tasarım ve tesadüf açıklamasını bıraktı. amin asit dizilerinin fonksiyonlarının sadece rastgele süreçlerle elde edilmesi mantıksal olarak mümkün olmasına rağmen bazı araştırmacılar en uygun varsayımlar altında bunu yapma olasılığının yaklaşık 10⁶⁵’te 1 olduğunu tahmin ediyor. Prebiyotik koşullar hakkında daha gerçekçi varsayımları hesaba katarak Meyer, kısa fonksiyonel protein üretme olasılığının 10¹²⁵’te 1 olduğunu savunur – bu sayı kaybolacak kadar küçüktür. Olası tüm amino asit dizileri boyunca rastgele bir araştırmanın, evrenin başlangıcından bu yana mevcut olan zamanda tek bir küçük fonksiyonel protein bile üretmesi nispeten son derece düşük bir ihtimaldir (Meyer 2002,75)

Daha sonra Meyer, biyolojik bilginin kaynağı için tasarım argümanının ihtimalinin kayda değer şekilde daha yüksek olduğunu iddia ediyor;

Sebebin kendisi doğrudan gözlemlenemese bile, zengin bir bilginin etkisinden üstün bir nedenin önceki eylemini tespit edebilir. Örneğin, Kanadadaki Victoria limanına giden ziyaretçiler akıllı bir üstlenicinin faaliyetini dikilmiş ve düzenlenmiş çiçekleri görmeseler bile, kırmızı sarı çiçeklerle yazılan “Victoria’ya hoşgeldin” şeklindeki düzeni gördüklerinde anlayabilirler. Benzer şekilde, DNA da özel olarak düzenlenmiş nükleotid dizileri -karmaşıktır ama işlevsel olarak belirli dizilerdir- direkt olarak gözlemlenemeseler bile üstün bir aklın önceki faaliyetlerini ifade eder. (Meyer 2002, 93).

Ayrıca, bilim insanları birçok alanda, genel olarak, bilgi içeriğinin oluşumundan gelen akıllı üstlenicilerin nedensel faaliyetlerini anlam çıkarır. Meyer’in haklı olarak örnekleri gözlemlediği gibi: “Arkeologlar Rosetta Stone üzerindeki yazıtları bir zihnin ürettiğini varsayarlar” (Meyer 2002, 94)

Meyer’in iddiaları, biyokimyasal karmaşıklık argümanına karşı gösterilen aynı itiraza karşı savunmasız görünüyor. Biz bir bilgi gözlemine cevap olarak bütün bağlamlarda tasarım çıkarımını doğru bir şekilde yapıyoruz, bilgi içeriği üretmek için doğru motivasyon ve kabiliyetteki akıllı üstlenicilerin var olduğunu zaten biliyoruz; bütün bunlardan sonra, biz insanın varoluşunu da biliyoruz ve bilginin iletimi ve üretimi ile meşgul oluyoruz. Bu kesin çünkü akıllı tasarımın, bir insanın üretebildiği herhangi bir bilgi oluşumu için tesadüften çok daha olası bir açıklama olduğuna haklı olarak güvenebileceğimiz konusunda arka plan bilgisine sahibiz. Bilgi içeriği üretebilen akıllı üstleniciler vardır şeklinde düşünmek için öncül sebep yoktur, “Victoria’ya hoşgeldin” gibi çiçeklerin düzeni şeklinde bir oluşum bize akıllı tasarım çıkarımını açık bir şekilde ifade etmez.

Ancak sorun, söz konusu olan müsteid bir İlah’ın varlığıdır. Biyolojik bilgiyi yaratabilen müsteid bir İlah’ın olmasını düşünmek için bazı öncül nedenler eksiktir, bilginin temsili olarak tanımlanabilen nükleotid dizilerin oluşumu akıllı tasarım çıkarımını açıkça ifade edemez -tesadüfi açıklama ihtimali ne kadar olasılıksız olursa olsun- Bir açıklamayı diğerinden daha olası olarak tercih etmeyi gerekçelendirmek için, mutlaka her açıklamanın ihtimali hakkında bilgiye sahip olmamız gerekir. Aslı şudur: Belirli diziler, kendi anlamlarını veya önemlerini, tek başına görebileceğimiz şekilde alırlar, ve bize akıllı tasarımın sonucu olma olasılığı hakkında belirli hiçbir şey söylemezler.

Elbette doğru olan, şudur “ Tecrübe, bilginin sadece gündelik bir şekilde ortaya çıkmayacağını ama her zaman zeki zihinlerden ortaya çıkacağını onaylar” (Meyer 2002, 92) fakat bizim tecrübemiz, insanın yaptıklarıyla sınırlıdır. -insanın yaptıkları bilgi üretmeyi amaçlayan eylemlerdir. Bu deneyim, bazı insan eylemlerinin, insanlar tarafından açıklanabilecek herhangi bir bilginin nedeni olduğu sonucuna varmayı tümevarımsal olarak haklı gösterecektir, geleneksel olarak Tanrı’ya atfedilen güçler kadar, bizim deneyimlerimizden radikal bir şekilde ayrılan nedensel güçlere sahip akıllı bir üstlenicinin varlığının çıkarımını ise tümevarımsal olarak haklı çıkarmayacaktır. Biyolojik bilgi argümanı, biyokimyasal karmaşıklık argümanı gibi tanrının varlığına ilişkin bir argüman olarak tek başına sağlam duramaz gibi görünür.

c. İnce – Ayar Argümanı

Bilim insanları, eğer dünyanın özelliklerinin olduklarından biraz farklı olsaydı evrendeki hayatın mümkün olmayacağını belirtmiştir; genel olarak ifade edildiği gibi, bu âlem yaşam için ince ayarlı bir evrendir. Örneğin, eğer büyük patlamanın gücü 10⁶⁰’ta bir tık farklı olsaydı.; evren kendini yok ederdi ya da çok hızlı bir şekilde yıldızların oluşması için genişlerdi. Aynı şekilde protonları nötronlara bağlayan kuvvet %5 bile farklı olsaydı hayat olmazdı.

İnce ayarlanmış bir evrenin olasılığının küçük olduğunu ve akıllı tasarımın basitçe daha olası bir açıklama olması gerektiğini düşünmek daha cazip gelir. Evrende yaşamın var olması için, bu kadar çok şeyin tam olarak olması gerektiği gibi olmasının bir tesadüf meselesi olduğu varsayımı, mantıksız bir şekilde olasılık dışı görünür. Buna göre, son derece olası dışı görünen bu ince ayarın yegâne iki açıklaması tesadüf ve evreni kasıtlı olarak yaşam için uygun olacak şekilde tasarlayan akıllı bir üstlenici olduğundan, ikincisi çok daha iyi bir açıklama olmalıdır.

Bu argümanın tabii metodu, ikna edici bir itiraza karşı savunmasızdır. Bu iddia bize, tek başına, tesadüfen gerçekleşmesi olasılıksız olan bir olayın bir tasarımcı tarafından oluşturulduğunu düşünmek için sebep sunmaz. Hadi yazı tura attığımızı ve sonuçları arka arkaya 1000 kez kaydettiğimizi varsayalım. Belirli bir sonucu elde etme olasılığı kaybolacak kadar küçüktür: 1’de 2¹⁰⁰⁰’ in kesin olması gerekir fakat böyle bir sıranın olasılık dışı olduğu açıktır, yani bunun akıllı tasarımın sonucu olduğunu düşünmek için neden yoktur. İnce ayarlanmış bir evrenin görünürdeki olasılıksızlığından, bunun üstün bir aklın sonucu olduğu sonucuna varmak olarak cazip gelse de, çıkarım sağlam değildir.

i. Şüpheli Olasılıksızlıklar Argümanı

George N. Schlesinger, ince evren ayarı argümanını bu itirazdan kaçınarak açıklamaya çalışıyor. Schlesinger’in argümanını anlamak için, iki olaya karşı karşı verilen tepkileri düşünmek gerekir. Eğer John 100,000,000’da 1 ihtimalle piyangoyu tutturursa John’un (ya da onun yerine başka biri) hile yaptığını düşünmek eğiliminde olmazsınız. Ancak, eğer John peş peşe 1,000’de bir olan piyangolarda 3 kere kazanırsa onun hile yaptığını düşünmek cazip gelir. Schlesinger bu iki senaryoya karşı olan sezgisel tepkilerin epistemik olarak gerekçeli olduğunu düşünür. ikinci olayın yapısı akıllı tasarım fikrini haklı çıkaracak şekildedir: gerçek şudur, John’un peş peşe 3 piyangoda şanslı olması, onun kazanmasının akıllı bir üstlenicinin amaçlanan sonucu olduğunun güvenilir bir göstergesidir. Bu gerçeğe rağmen oyunları, peş peşe 3 defa 1,000’de 1 kazanmasıyla 100,000,000’da bir kazanması kesinlikle aynı olasılıktadır, önceki piyango olayı, akıllı tasarımın bir çıkarımını sağlama alacak şekilde şaşırtıcı bir türdendir.

Schlesinger şunu iddia ediyor: Evren yaşam için ince ayarlanmıştır, tıpkı John’un art arda üç piyango kazanması gibi- olasılık dışıdır. Bütün bunlardan sonra sadece bir piyango oyunu açısından değil; evrende hayat olması için gerekli olan özellikler bakımında da şanslıydık. John’un art arda üç piyango kazanması durumunda, akıllı tasarım sonucunu çıkarmakta haklı olduğumuz düşünülürse hayat için gerekli bütün özelliklere sahip bir evren konusunda akıllı tasarım sonucunu çıkarmakta daha da haklıyız. Yani Schlesinger şu sonucu çıkarıyor; dikkate değer bir gerçek için en muhtemel açıklama şudur, evren müsteid bir İlah tarafından bilerek yaratılmıştır ve hayatı sürdürmek için ihtiyacı olan özelliklere sahiptir.

Bu argüman, eleştirilere karşı savunmasızdır. Birinci eleştiri; evren, şu anki özelliklerinden biraz farklı olsaydı, karbona dayalı yaşamın mümkün olmayacağı açık olabilirdi ama hiçbir yaşam biçiminin mümkün olmayacağı fikri net değildir. İkinci olarak bazı fizikçiler, bu fiziksel evrenin, içinde tüm olası maddi evrenlerin nihayetinde gerçekleştirildiği, bir “çoklu evren” içinde tek bir maddi evren olduğunu tahmin eder. Eğer bu uçuk spekülatif hipotez doğru olsaydı ince ayarlı evrenin varlığı konusunda şüpheli olan hiçbir şey olmazdı çünkü eğer çoklu evrenlerdeki her maddi evren fark edilseydi böyle bir evrenin varlığı kaçınılmaz olurdu. Eğer çoklu evrenlerdeki her maddi evren fark edilseydi. Evren, tabiri caizse, kazanmak zorunda olduğuna göre, bizimkinin kazanması hiçbir özel açıklama gerektirmez.

Schelinger’in ince ayar evren argümanı, tasarım argümanlarının diğer yorumlarına karşı olan aynı eleştirilere karşı da savunmasız görünmektedir. Schlesinger, John’un arka arkaya üç piyango kazanması durumunda tasarımdan şüphelenmemizde haklı olduğunu düşünürken şüphesiz haklı olsa da, bunun nedeni – ve bunun tek nedeni – bu tür olaylar hakkında iki ilgili deneysel gerçeği bilmemizdir. İlk olarak biz zaten nedensel ve doğru motivasyonlara sahip bilerek böyle olaylar meydana getiren akıllı üstlenicilerin var olduğunu biliyoruz. İkincisi, bu tür olaylarla ilgili geçmiş deneyimlerimizden biliyoruz ki, bunlar genellikle üstlenicilerden biri veya daha fazlası kasıtlı olarak aracı tarafından açıklanır. Bu iki bilginin en az biri olmadan böyle durumlarda tasarımı anlamakta haklı olmayız.

Daha önce olduğu gibi, ince ayar argümanının problemi tasarım çıkarımını haklı göstermek için gerekli olan iki parça eksiktir. Biri, argümanın asıl amacı, yaşamı sürdürebilen bir evrenin varlığını getirmek için doğru nedensel yeteneklere ve motivasyonlara sahip akıllı bir varlığın var olduğu gerçeğini ortaya koymaktır. İkincisi ve daha açık olanı, biz bizim dünyanının yaratılışı ile ilgili tecrübeden yoksunuz ve dolayısıyla ince ayarlı evrenlerin varlığının bazı akıllı varlıklar tarafından açıklanıp açıklanmadığını bilecek konumda değiliz çünkü bu önemli zemin bilgisine sahip değiliz ve yaşamı sürdürmek için evreni bilerek yaratan müsteid bir İlah’ın varlığı hakkında çıkarım yapamayız.

ii. Doğrulayıcı Argüman

Robin Collins, akıllı tasarımla açıklanan olayları veya varlıkları diğer faktörlerle açıklanan olaylardan veya varlıklardan ayırmak için tasarlanmış bir ilkeden ziyade, genel bir doğrulama teorisi ilkesine dayanan ince ayar argümanının daha ılımlı bir versiyonunu savunur. Collins argümanının bu versiyonunu öncül tasdik ilkesi olarak tanımlıyor: O gözlemi; eğer H1 tezi, H2 tezinin altında olduğundan daha olası ise O gözlemi, H1’in H2’ye tercih edilmesi için bir neden sağlar. Buradaki fikir, H1’in doğru olduğu varsayımı altında bir gözlemin, H2 varsayımına göre daha muhtemel olduğu gerçeğinin ışığında, H1’in lehine kanıt olarak kabul edilmesidir.

İnce ayar argümanının bu versiyonu ince ayarlanmış bir evrenin göreceli olasılığını iki hipotez altında karşılaştırarak ilerler:

• 1-Tasarım hipotezi : Yaşamı sürdürmek için evreni yaratan bir Tanrı’nın varlığı mevcuttur.
• 2-Ateistik tek-evren hipotezi : Bir tane maddi evren vardır ve bu evrenin yaşamı sürdürmek için gereken ince ayarlanmış özelliklere sahip olması bir tesadüf meselesidir.

Tasarım Hipotezinin doğru olduğunu varsayarsak, evrenin ince ayarlanmış özelliklere sahip olma olasılığı (eşit değilse) bire yaklaşır. Ateistik tek evren hipotezinin doğru olduğunu varsayarsak evrenin ince ayarlanmış özelliklere sahip olma olasılığı çok küçük olur -tam olarak küçük olmamasına rağmen- öncelikli tasdik ilkesinin uygulanması, ince ayarlanmış özelliklerin gözlemi; tasarım hipotezinin, ateistik-tek evren hipotezine tercihi için sebep sağlıyor.

Collins’in ince tasarlanmış argümanını, Tanrının varlığı için bir kanıt olarak düşünmediğini belirtmek elzemdir. Açıkladığı gibi, öncelikli tasdik ilkesi “bize bazı gözlemlerin hangi durumlarda bir hipotez lehine kanıt olarak sayılacağını söyleyen genel bir akıl yürütmedir” (Collins 1999, 51). Aslında, Collins şunu kabul eder “ argüman, ince ayar kanıtlarının, evrenin tasarlandığını, muhtemelen evrenin tasarlandığını kanıtladığını bile söylemiyor ” (Collins 199, 53). İnce ayar gözlemi bize sadece, ateist-tek evren hipotezi üzerindeki teistik hipotezi kabul etmek için bir neden sağladığını söyler – biri, bir diğer kanıt tarafından çürütülebilir.

İnce ayar argümanının tasdikleyici yorumu akıllı üstlenicilerin varlıklarının doğru türlerini düşünmek için bağımsız kanıtlara sahip olduğumuzu önceden varsayan bir çıkarım stratejisine dayandığı itirazına karşı savunmasız değildir. Genel bir bilimsel prensip olarak, öncelikli tasdik ilkesi çok farklı koşullarda uygulanabilir ve aynı zamanda ilgili sonucun doğru olduğuna inanmak için başka sebeplerin olduğu koşullarla sınırlı değildir. Eğer ince ayarlanmış evrenin gözlemi teistik hipotezin altındaki ihtimal ateistik-evren hipotezinin altındaki hipotezden daha olasıysa, o zaman bu gerçek tasarım hipotezini, ateist tek evren hipotezine tercih etmenin bir nedeni olur.

Yine de, bu argümanın tasdik yorumu diğer itiraz cephelerine karşı savunmasızdır. Bir meselenin ilk adımı olarak, John Doe’nun 700,000’de 1 olarak piyangoyu kazanmasının iki muhtemel açıklamasını düşünün (see Himma 2002). Teistik piyango hipotezine göre John’un kazanmasını Tanrı istedi ve kasıtlı olarak sayıların çekilmesini sağladı. Tesadüfi piyango hipotezine göre John’un numaraları tesadüfen çekildi. John’un piyangoyu kazanmasında teistik piyango hipotezinin, tesadüfi piyango hipotezinden daha olası olduğu bellidir. Öncelikli tasdik ilkesi ile John’un piyangoyu kazanması teistik loto hipotezini, tesadüfi loto hipotezine tercih etmek için bir sebep sağlar.

Açıkça görüldüğü gibi, yukarıdaki mantık kendi başına teistik piyango hipotezi için çok zayıf bir destek sağlar. Dünya hakkında bildiğimiz tek şey John’un piyangoyu kazanmasıysa tek muhtemel açıklama teistik piyango hipotezi ve tesadüfi piyango hipotezidir. Yani bu gözlem sadece, birincisi tercih etmek için bize neden sağlar fakat bu teistik piyango hipotezini çürütmek için fazla karşıt kanıt sunmaz: piyangonun herhangi bir gözlemi rastgele bir seçim sürecinin yeterli olacağına dayanır. Öncelikli tasdik ilkesinin tek bir uygulaması, kendi başına, bir hipotezi diğerine tercih etmede çok fazla itimat gerektiren nedenler için tasarlanmamıştır.

Bu yüzden ince tasarım argümanının tasdik versiyonu, tasarım hipotezini ateistik-evren hipotezine tercih etmek için, tek başına, zayıf bir sebep sağlar. Collins, ince ayar gözleminin tasarım hipotezini kabul etmek için bir neden ve dolayısıyla Tanrı’nın var olduğu inancı için rasyonel bir zemin sağladığını düşünürken kesinlikle haklı olsa da, bu sebep agnostiklerin ya da ateistlerin düşüncelerini değiştirmek için yeterince güçlü değildir

3. Tasarım Çıkarımlarının Bilimsel Olarak Meşru Kullanımları

Savunucularının, tasarım sonuçlarının çeşitli meşru bilimsel kullanımları olduğunu düşünmekte haklı olduklarını belirtmek gerekir. Bu tür çıkarımlar, akıllı üstleniciyi çok çeşitli bağlamlarda tespit etmek için kullanılır. Mesela Nicholas Caputo’nun kötü şöhretini düşünün. Caputo, Demokratların ve Cumhuriyetçilerin göreceli oy pusulalarını belirlemek için çizim yapan Demokrat Parti üyesi bir devlet memurudur. Caputo’nun görev sırasında, Demokratlar, oylarda 41 kez 40. sırayı alarak kararsız bir seçmenin Cumhuriyetçi adaya göre Demokrat adaya oy vermesini çok daha olası bir hale getirdi. Cumhuriyetçi parti Caputo’ya dava açtı, İddiaları ise Caputo’nun oy pusulalarında kendi partisinin lehine hile yaptığı idi. Demokrat Parti’nin adaylarını, 41 defadan 40’ını seçme olasılığının 50 milyarda 1’in altında olduğunu kaydettikten sonra mahkeme, meşru bir şekilde bir tasarım çıkarımı yaptı ve “çok az sayıda kişinin kör tesadüf açıklamasını kabul edeceği” sonucuna vardı.

Bununla birlikte, Tanrı’nın varlığına ilişkin tasarım argümanlarının savunucularının fark etmedikleri şey, bu şüphe götürmez şekilde meşru kullanımların her birinin, doğru motivasyonlara ve yeteneklere sahip akıllı varlıkların var olduğunu düşünürken zaten haklı olduğumuz bir bağlamda meydana geldiğidir. Bilim insanlarının tasarım çıkarımı yaptığı her bağlamda, onların zaten tasarım örnekleri meydana getiren doğru kabiliyetlere ve motivasyona sahip akıllı üstlenicilerin varlığına inanmak için kesin ve bağımsız nedene sahiplerdi.

Mesela Caputo’nun davasında mahkemenin, Tanrı’nın varlığı için tasarım argümanı savunucularından ne kadar daha fazla bilgiye sahip olduğunu düşünün. Tasarım argümanı savunucuları gibi, mahkeme de (1) ilgili olay veya özelliğin akıllı bir üstlenici tarafından değerlendirilebilecek bir şey olduğu biliyordu; ve (2) şans eseri oluşma ihtimalinin küçük olduğunu da. Aslında tasarım argümanı savunucularının aksine mahkemenin elinde ek bir bilgi daha vardı; mahkeme olayları meydana getiren doğru yeteneklere ve motivasyona sahip akıllı üstlenicinin varlığını zaten biliyordu; Buna karşın, Caputo’nun durumuyla hiçbir tartışma yoktu; bir bilgi parçası (1) ile birlikte Mahkemenin, akıllı bir üstlenicinin kasıtlı olarak Demokratların 41 seçimin 40’ını alması olasılığının, bunun tesadüfen meydana gelmesi olasılığından önemli ölçüde daha yüksek olduğu sonucuna varmasını haklı olarak sağladı. Ancak bu önemli bilgi parçası olmasaydı, mahkeme tasarım çıkarımını yaparken bu kadar açık bir şekilde haklı olamazdı. Buna göre, mahkeme Caputo’nun davasında tasarım açıklamasını anlamlandırmakta haklıydı çünkü kısmen, yargıçlar akıllı üstlenicilerin varlığını zaten biliyorlardı -ve bunlardan biri, Demokratların lehine çizimleri düzenleyebilme fırsatı veren bir pozisyona sahipti.

Yanıt olarak, bilim insanlarının tasarım çıkarımını, doğru türde akıllı üstlenicinin var olduğunu düşünmek için yeterli nedene sahip olmadan kullandıkları bir bağlam olduğunu iddia etmek cazip olabilir. İyi bilindiği gibi, araştırmacılar, bu tür aktarımların akıllı varlıklar tarafından gönderildiğine dair bir tasarım çıkarımını destekleyecek modeller için radyo yayınlarını izler. Mesela, 2’den 101’e kadar asal sayıları numaralandıran ayrık sinyallerin ve duraklamaların iletimi dünya dışı akıllı varlıklara sorumlu olduğunu açıklamak makul olabilir. Bu durumda modelin anlaşılırlığı, onun tesadüfen meydana gelmesinin olasılıksızlığı ile beraber, iletim dizisinin akıllı tasarımın sonucu olduğunu haklı çıkarıyor gibi görünüyor.

Görünüşe göre, bu durumda bile doğru türden zeki varlıkların var olduğunu düşünmekte haklıyız. Sonuçta, var olduğumuzu ve bu tür aktarımları meydana getirmek için doğru motivasyon ve yeteneklere sahip olduğumuzu zaten biliyoruz çünkü onları bazı diğer yaşam formlarının bizim varlığımızı tespit esmesini umarak uzaya gönderdik. Evrendeki varlığımız -ki bu çok önemlidir- kendi başına, evrendeki diğer akıllı yaşam formlarının varlığını düşünmek için haklı bir neden değildir, bu tür yaşam formlarının olma olasılığı, 2’den 101’e kadar asal sayıları sıralayan ayrık radyo sinyalleri ve duraklamalar dizisinin şans eseri olduğunu olasılıktan daha yüksektir (kesin olmak gerekirse 2¹¹³⁶’da 1). Böylece, şu üç güçlü gerçeğin temelinde böyle bir dizinin açıklaması olarak tasarım çıkarımında haklı çıkıyoruz: (1) 2¹¹³⁶’da 1 gibi tesadüfi bir olayın olasılığı, (2) evrende böyle bir olayı meydana getirebilecek zeki varlıkların varlığı ve (3) ayrık sinyal dizisi ve duraklamaların zeki varlıklar için özel bir öneme sahip olması. Özellikle (2) ve (3) bize tasarımın böyle bir olayı açıklama olasılığının 2¹¹³⁶da 1’den önemli ölçüde daha yüksek olduğu, ancak olasılığın tam olarak ne olduğunun net olmadığını söyler.

Tasarım çıkarımlarının meşru uygulamasının öngördüğü ölçüde zeki olan varlıkların doğru türlerine inanmak için öncül nedene sahibiz, onlar bu tür varlıkların yaptıklarını, yalnızca olanlardan ayırt etmemizi sağlayabilir. Örneğin, bir piyangoya hile yapabilecek varlıkların var olduğunu zaten biliyorsak, tasarım çıkarımları, yalnızca bu tür temsilciler tarafından kasıtlı olarak ortaya konulan piyango sonuçlarından meydana gelen piyango sonuçlarını ayırt etmemizi sağlayabilir. Aynı şekilde, Tanrı’nın varlığına inanmak için yeterli nedene sahip olduğumuzu bilseydik, o zaman tasarım çıkarımları bize dünyanın özelliklerini sadece Tanrı tarafından bilerek meydana getirilen dünyanın özelliklerinden ayırt etmeyi mümkün kılar. Aslında, önceden Tanrı’nın var olduğuna inanmakta haklı olduğumuz ölçüde, Tanrı’nın evreni kasıtlı olarak ince ayarlı özelliklere sahip olacak şekilde yapılandırdığına inanmak, bunun bir şekilde tesadüfen meydana geldiğine inanmaktan daha mantıklıdır.

Eğer bu doğruysa, o zaman tasarım çıkarımları, Tanrı’nın varlığına ilişkin tasarım argümanlarında kendilerinden istenen işi yapamaz. Doğru türde zeki varlığın var olduğunu zaten bildiğimizi varsaydıkları ölçüde, Tanrı’nın var olduğuna inanmak için bir gerekçe olarak tek başlarına duramazlar. Tanrı’nın var olup olmadığı konusundaki tartışmada söz konusu olan, doğru türde zeki varlığın varlığıdır. Tasarım çıkarımlarının bilimsel olarak meşru çeşitli kullanımları olsa da, tek başlarına Tanrı’nın varlığının argümanları olarak duramazlar.

4. Kaynakça ve İlave Okuma

● Michael J. Behe, Darwin’s Black Box: The Biochemical Challenge to Evolution (New York: Touchstone Books, 1996)

● Richard Bentley, A Confutation of Atheism from the Origin and Frame of the World (London: H. Mortlock, 1692-1693)

● Robin Collins, “A Scientific Argument for the Existence of God,” in Michael J. Murray (ed.), Reason for the Hope Within (Grand Rapids, MI: William B. Eerdmans Publishing Co., 1999)

● Charles Darwin, The Origin of Species, Everyman’s Library (London: J.M. Dent, 1947)

● Richard Dawkins, The Blind Watchmaker: Why the Evidence of Evolution Reveals a Universe without Design (New York: Norton Publishing, 1996; originally published in 1986)

● William Dembski, The Design Inference (Cambridge: Cambridge University Press, 1998)

● William Dembski, No Free Lunch: Why Specified Complexity Cannot Be Purchased without Intelligence (Rowman & Littlefield, 2002)

● William Derham, Physico-theology, or, A Demonstration of the Being and Attributes of God from his Works of Creation Being the Substance of XVI Sermons Preached in St. Mary le Bow-Church, London, at the Hon’ble Mr. Boyle’s Lectures in the Years 1711 and 1712 (London: W. Innys, 1713)

● William Derham, Astro-theology, or, A Demonstration of the Being and Attributes of God: From a Survey of the Heavens (London: W. Innys, 1715)

● Kenneth Einar Himma, “Prior Probabilities and Confirmation Theory: A Problem with the Fine-Tuning Argument,” International Journal for Philosophy of Religion, vol. 51, no. 4 (June 2002)

● Kenneth Einar Himma, “The Application-Conditions for Design Inferences: Why the Design Arguments Need the Help of Other Arguments for God’s Existence,”International Journal for Philosophy of Religion., vol. 57, no. 1 (February 2005).

● David Hume, Dialogues Concerning Natural Religion, edited with an introduction by Norman Kemp Smith, (New York: Social Sciences Publishers, 1948)

● Julian Huxley, Evolution as Process (New York: Harper and Row, 1953).

● Stephen C. Meyer, “DNA by Design: An Inference to the Best Explanation,” Rhetoric and Public Affairs, vol. 1, no. 4 (Winter 1998)

● Stephen C. Meyer, “Evidence for Design in Physics and Biology: From the Origin of the Universe to the Origin of Life,” in Behe, Dembski, and Meyer (eds.), Science and Evidence for Design in the Universe (San Francisco: Ignatius Press, 2002)

● William Paley, Natural Theology: Or Evidences of the Existence and Attributes of the Deity Collected from the Appearances of Nature (Boston: Gould and Lincoln, 1867)

● Del Ratzsch, Nature, Design, and Science: The Status of Design in Natural Science (Albany, NY: SUNY Press, 2001)

● John Ray, The Wisdom of God Manifested in the Works of the Creation Being the Substance of Some Common Places Delivered in the Chappel of Trinity-College, in Cambridge (London: Printed for Samuel Smith, 1691)

● Hugh Ross, Beyond the Cosmos: What Recent Discoveries in Astronomy and Physics Reveal about the Nature of God (Colorado Springs: Nav Press, 1996)

● George N. Schlesinger, New Perspectives on Old-time Religion (Oxford: Clarendon Press, 1988)

● Frederick Robert Tennant, Philosophical Theology, Volume 2 (1928-30)

Yazar

Kenneth Einar Himma Email: himma@spu.edu Seattle Pacific University U. S. A.

çevrilen yazının linki; https://iep.utm.edu/design/

çeviren: Ebrar Öztürk, ayrıca Hüseyin Oğuz Yaşar’ın çeviride katkıları olmuştur