EL KİNDİ KİMDİR? | islamicrophone

EL KİNDİ (801-873)

Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. İshâk el-Kindî 800’lü yıllarda Kûfe’de doğdu. Babası Hârûnürreşîd’in görevlilerinden biriydi. Kindî; Me’mûn, Mu‘tasım ve Mütevekkil’in muâsırı olarak büyük ölçüde Bağdat’ta yetişti. Mütevekkil tarafından resmen hattat olarak istihdam edildi. Mütevekkil felsefî görüşleri sebebiyle ondan rahatsız olup tüm kitaplarına el koydu. Ancak bunlar daha sonra iade edildi. Kindî, M.S. 873’te, Mu‘temid iktidarı sırasında vefat etti.

Kindî, 9. yüzyılda Arap kültürü ve öğreniminin merkezi olan Kûfe’de doğdu ve büyüdü. Burası, kesinlikle Kindî’nin o zamanda mümkün olan en iyi eğitimi alması için doğru yerdi. Kindî’nin hayatı hakkındaki birkaç detay (ve efsane) hakikaten çeşitli kaynaklarda geçiyor olmasına rağmen, birbiriyle tutarlı değildir. Biz ise aşağıda, tam olarak tarafsızca doğrulanmış ayrıntıları vermeye çalışacağız.

Ali Abdullah al-Daffa’nın The Muslim Contribution To Mathematics adlı eserine göre, Kindî’nin babası, daha önce büyükbabasının da olduğu üzere Kûfe valisiydi. Kuşkusuz herkes, Kindî’nin Güney Arabistan kökenli, soylu Kinde (Kahtân) kabilesine mensup olduğunu kabul eder. Bu kabile bir dizi kabileyi bir araya getirerek 5 ve 6. yüzyıllarda belirgin bir konuma ulaşmış, fakat daha sonra 6. yüzyıl ortalarından itibaren güç kaybetmeye başlamıştır. Yine de soylu Kinde nesli, Müslüman hakimiyeti boyunca yargıda önemli görevler üstlenmeye devam etmiştir.

Kûfe’de eğitimine başladıktan sonra Kindî, çalışmalarını tamamlamak amacıyla Bağdat’a taşındı ve orada ilmi vasfı üzerine hızla ün kazandı. O vakitlerde Bağdat’ta “Beytülhikme”yi tesis eden Halife Me’mûn’un dikkatini çekti. Me’mûn, 813’te kardeşine karşı giriştiği silahlı mücadeleyi kazanmış ve o sene halife olmuştu. İlk olarak Merv’den daha sonra 818’den itibaren bir darbe teşebbüsünü önlemek amacıyla gittiği Bağdat’tan hüküm sürdü.

Me’mûn bir öğrenim hamisiydi ve Yunan felsefî ve bilimsel çalışmalarının tercüme edildiği Beytülhikme adında bir akademi kurdu. Kindî, Hârizmî ve Benî Mûsâ kardeşlerle beraber Me’mûn tarafından Beytülhikme’ye atandı. Kindî ve çalışma arkadaşlarının Beytülhikme’de üstlendiği ana görev, Yunan bilimsel el yazmalarının çevirisini içeriyordu. Me’mûn, İskenderiye’den bu yana tesis edilmiş ilk büyük kütüphane olma özelliği taşıyan ve Bizans’tan kalma önemli eserler toplayan bir el yazmaları kütüphanesi inşa etmişti. Beytülhikme’ye ek olarak, Me’mûn, Müslüman gökbilimcilerin daha önceki topluluklar tarafından iktisap edilmiş birikime katkıda bulunmasına imkan veren rasathaneler kurdu.

Me’mûn 833’te vefat edince yerine kardeşi Mu‘tasım geçti. Kindî el üstünde tutulmaya devam etti ve Mu‘tasım oğlu Ahmed’e özel ders vermesi için Kindî’yi görevlendirdi. Mu‘tasım 842’de ölünce yerine halife olarak, Mütevekkil’in 847’de yerini aldığı Vâsiḳ geçti. Bu iki halifenin yönetimi altında Kindî gözden düştü. Bunun onun dinî görüşlerinden yahut Beytülhikme’deki alimler arası iç çekişme ve rekabetten kaynaklanıp kaynaklanmadığı ise kesin değildir. Şu açıktır ki Mütevekkil, Bağdat’ta sinagog ve kiliseleri yıkarken gayri müslim ve genel kabul görmemiş (non-orthodox) gruplara zulmetti. Bununla beraber, Kindî’nin [6]:

… dinî tartışmalara ilgisizliği kaleme aldığı meselelerde görülebilir. O İslam’ın ortodoks dünya görüşüne uyum sağlamış gibi görünüyor.

Aslında, Kindî’nin felsefî yazılarının çoğu, felsefe arayışının İslam’la uyumlu olduğuna inandığını göstermek üzere tasarlanmıştır. Bu büyük olasılıkla Kindî’nin [1]:-

… matematikçiler Benî Mûsâ ve astrolog Ebû Ma‘şer gibi birtakım rakiplerin kurbanı olduğunu gösteriyor.

Benî Mûsâ kardeşlerin Kindî’nin Mütevekkil nezdindeki itibarını, onu dövecek ve kütüphanesini Benî Mûsâ kardeşlere verecek derecede kaybetmesine sebep oldukları öne sürülüyor.

Kindî daha ziyade filozof olarak meşhur olsa da, kendisi ayrıca [3]:

Bir matematikçi ve halkı nezdinde Arapların filozofu olarak bilinen önemli bir bilim adamıydı. O, ârî Arap soyunun ilk dikkate değer filozofu, İslam’da da ilk olandı. Kindî zamanının en çok meyledileniydi, tüm kadîm bilginlerin mantık, felsefe, geometri, matematik ilimleri, mûsikî ve astrolojiyi kapsayan bilgisi hususunda çağdaşları arasında eşsizdi.

Belki de epey ilginç bir şekilde, Yunan metinlerini tercüme etmek üzere istihdam edilmiş, böylesine bir öğrenime sahip bir adam için Kindî, Yunanca konusunda tercümeyi kendi başına yapabilecek kadar fasih görünmüyor. Aksine başkaları tarafından yapılan çevirileri parlattı ve birçok Yunanca çalışma üzerine yorum yazdı. Açıkçası en çok Aristoteles’in yazılarından etkilendi ancak Platon, Porphyrios ve Proclus’un etkisi de Kindî’nin fikirlerinde görülebilir. Elbette Kindî’nin sadece söz konusu önceki yazarlardan ödünç aldığı izlenimini vermemeliyiz, zira fikirlerini kesinlikle kendisinin oluşturduğu genel bir şema üzerine bina etti.

Kindî, Hint sayıları hakkındaki el yazmalarına dahil aritmetik, sayılar, çizgiler ve sayılarla çarpımın ahengi, izafî miktarlar, ölçümleme orantısı ve zamanı, sayısal işlemler ve iptali üzerine birçok eser yazdı. Ayrıca, her ikisinin de sonlu olduğuna inandığı uzay ve zaman üzerine, tezini bir sonsuzluk paradoksuyla ‘kanıtladığını’ kaleme aldı. Garro al-Kindi and Mathematical Logic’de Kindî’nin fiilî bir sonsuz beden veya boyutun varlığının bir çelişkiye yol açtığının ‘kanıtı’nı verir. Daha yakın tarihli bir makalesinde [8], Garro, Kindî’nin sonsuzluk paradoksunun gayri resmi aksiyomatiklerini modern terimlerle formüle eder ve paradoksu hem matematiksel hem de felsefî açıdan tartışır.

Geometride Kindî, diğer çalışmaların yanı sıra, paraleller teorisi üzerine yazdı. Düzlemde aynı anda paralel olmayan ve kesişmeyen çizgi çiftleri sergileme olasılığını araştıran bir lemma (yardımcı önerme) verdi. Geometri ile ilgili olarak, zamanın olağan pratiğini takip etmesine ve ışık teorisiyle vizyon teorisini karıştırmasına rağmen, optik üzerine yazdığı iki eseri vardı.

Belki de Kindî’nin kendi sözleri, tüm çalışmalarında ne yapmaya çalıştığı hakkında en iyi bulguyu verir. Kitaplarından birinin girişinde şöyle yazmıştı (örnek için bakınız [1]):

Bu kitapta … tüm konularda adetimiz olduğu üzere, kudemânın geçmişte her şeyi söylediklerine ilişkin, takip edenler için onları benimsemenin her şeyi söylemedikleri alanlarda daha ileri gitmek üzere en kolay ve en kısa yol olduğunu hatırlamak adına gayret göstermemizde fayda var …

Şüphesiz Kindî sıkı bir şekilde bu yolu takip etmeyi denedi. Örneğin optik konusundaki çalışmalarında, savaş sırasında bir gemiyi ateşe vermek amacıyla bir aynanın nasıl kullanıldığına dair Anthemius tarafından yapılan Yunan açıklaması hakkında eleştireldir. Kindî daha bilimsel bir yaklaşım benimser (örnek için bakınız [1]):

Anthemius kanıt olmaksızın bilgiyi kabul etmemeliydi … Bize, ışınların aynanın yüzeyinin ortasından belirli bir mesafede birleştiği noktanın nasıl kurulacağını göstermeden, yirmi dört ışının tek bir noktaya yansıtıldığı bir aynanın nasıl inşa edileceğini anlatıyor. Öte yandan, bunu imkan el verdiğince gösterdiğimiz kanıtlarla tanımladık, eksik olanları yerleştirerek, çünkü kesin bir mesafeden bahsetmedi.

Kindî’nin çalışmalarının çoğu yakından incelenmeye devam ediyor ki yakın zamanda bilimsel araştırmaya tabi tutuldu. Örneğin, Rashed’in “al-Kindi’s Commentary On Archimedes’ The Measurement Of The Circle” adlı eseri ancak son zamanlarda (1993 tarihli yayını) dikkat çekti

Kimyada, adi metallerin değerli metallere dönüştürülebileceği fikrine karşı çıktı. Hakim simyasal görüşlerin aksine, kimyasal reaksiyonların elementlerin dönüşümünü sağlayamayacağı konusunda ısrarlıydı. Fizikte, geometrik optiğe zengin katkılarda bulundu ve üzerine bir kitap yazdı. Bu kitap daha sonra Roger Bacon gibi seçkin bilim adamlarına rehberlik ederek ilham kaynağı oldu.

Tıpta, başlıca katkısı, zamanında bilinen tüm ilaçların uygulanacak dozlarını sistematik olarak ilk belirleyen kişi olduğu gerçeğini kapsar. Bu ise, reçete yazmada zorluklara neden olan dozaj konusunda doktorlar arasındaki çelişkili görüşleri çözüme kavuşturdu.

Zamanında müziğin bilimsel boyutları hakkında çok az şey biliniyordu. Ahenk üretmek için bir araya gelen çeşitli notaların her birinin belirli bir perdesi olduğunu ifade etti. Bu nedenle, perdesi çok düşük veya çok yüksek olan notalar hoşnut edici değildir. Uyum derecesi, notaların sıklığına vb. bağlıdır. Ayrıca bir ses üretildiğinde bunun havada kulak zarına çarpan dalgalar meydana getirdiği gerçeğine dikkat çekti. Çalışmaları aralık saptama üzerine bir notasyon içerir.

Üretken bir yazardı, onun tarafından yazılan toplam kitap sayısı 241’di, aralarında öne çıkanlar şu şekilde taksim edilmiştir:

Astronomi 16
Aritmetik 11
Geometri 32,
Tıp 22
Fizik 12
Felsefe 22
Mantık 9
Psikoloji 5
Mûsikî 7

Ayrıca, yazdığı çeşitli monograflar; gelgitler, astronomik aletler, kayaçlar, değerli taşlar vb. ile ilgilidir. Ayrıca kendisi, Yunan çalışmalarının Arapçaya öncü bir çevirmeniydi, ancak bu gerçek sayısız özgün yazısıyla büyük ölçüde gölgede kaldı. Kitaplarının çoğunun artık mevcut olmaması talihsiz bir durum, ancak günümüze ulaşanlar onun uzmanlık ve katkı standartlarının çok üstünde şeyler söylüyorlar. Kindî, Latince Alkindus olarak biliniyordu ve kitaplarının büyük bölümü Cremonalı Gerard tarafından Latinceye çevrildi. Orta Çağ’da Latinceye çevrilen kitapları şunları içerir: Risâle fî’t-tencîm, Risâle fî iḫtiyârâti’l-eyyâm, İlâhiyyâtü Aristû, el-Mûsîḳa, el-Meddü ve’l-cezr ve el-Edviyetü’l-mürakkebe.

Kindî’nin bilim ve felsefenin gelişimi üzerindeki etkisi, o dönemde bilimlerin yeniden canlanması adına manidardı. Orta Çağ’da, Cardano onu on iki büyük zihinden biri kabul etti. Çalışmaları, gerçekte, özellikle fizik, matematik, tıp ve mûsikî gibi çeşitli alanların yüzyıllar boyunca uzun vadede gelişimine rehberlik etmektedir.

Başvurular:

1. Biography in Dictionary of Scientific Biography (New York 1970-1990).

2. G N Atiyeh, Al-Kindi : The philosopher of the Arabs (Karachi, 1966).

3. A A al’Daffa, The Muslim contribution to mathematics (London, 1978).

4. J Jolivet, L’Intellect selon Kindi (Leiden, 1971).

5. P G Bulgakov and A A Ahmedov, al-Biruni and al-Kindi on the theory of parallels (Russian), Obshchestv. Nauki v Uzbek. 8 (1977), 30-36.

6. E Craig (ed.), Routledge Encyclopedia of Philosophy 5 (London-New York, 1998), 250-252.

7. I Garro, al-Kindi and mathematical logic, Internat. Logic Rev. No. 17-18 (1978), 145-149.

8. I Garro, The paradox of the infinite by al-Kindi, J. Hist. Arabic Sci. 10 (1-2) (1994), 111-118, 143.

9. M Moosa, Al-Kindi’s role in the transmission of Greek knowledge to the Arabs, J. Pakistan Hist. Soc. 15 (1967), 3-18.

10. R Rashed, al-Kindi’s commentary on Archimedes’ The measurement of the circle, Arabic Sci. Philos. 3 (1) (1993), 7-53.

11. R Rashed, Le commentaire par al-Kindi de l’Optique d’Euclide : un traité jusqu’ici inconnu, Arabic Sci. Philos. 7 (1) (1997), 3, 5, 9-56.

12. S M Stern, Notes on al-Kindi’s treatise on definitions, J. Royal Asiatic Soc. (1-2) (1959), 32-43.

Kaynakça

W. Hazmy C.H., Zainurashid Z., Hussaini R. – Biography – Muslim Scholars and Scientists syf: 63-66

EL KİNDİ KİMDİR?

Yazı dolaşımı

“EL KİNDİ KİMDİR?” için 1.169 yorum